حضرت عیسی مسیح (ع)

ناتانائیل^[۱][۲] یا بَرتولُما یا بَرتولُمِو (در برخی انجیل‌های فارسی: نتنائیل یا لاتین: Bartholomaeus‎ یا یونانی: Βαρθολομαῖος‎) یکی از دوازده حواری مسیح بود که بخاطرِ هواداری از عیسی مسیح، زنده زنده کشته و واژگون به صلیب کشیده شد.

نام وی در سه انجیل از اناجیل اربعه(انجیل‌های هم‌نوا: انجیل متی، انجیل مرقس^[۳] و انجیل لوقا^[۴] و همچنین بعنوانِ یکی از شاهدانِ عروج عیسی^[۵])آمده‌است. از وی تنها در انجیل یوحنا نام برده نشده‌است.

یعقوب پسر حلفا ملقب به یعقوب عادل که گاهی نیز یعقوب کوچک نامیده می‌شود یکی از حواریون مسیح است. برخی او را برادر عیسی می‌پندارند یعنی بعد از تولد عیسی از مریم و یوسف نجار به دنیا آمده یا از همسر دیگر یوسف بوده‌است.

بر اساس آنچه که یوسفیوس و تاریخ نگاران قرن دوم میلادی ارائه کرده‌اند، کمی قبل از سقوط اورشلیم توسط رومیان، در حدود سالهای ۶۲ تا ۶۹ میلادی «حنانیا» که کاهن اعظم بود به همراه فریسیان و کاتبان، شورای سنهدرین را تشکیل داد و یعقوب «برادر عیسی» را مجبور کرد تا در یکی از سالن‌های اجتماعات هیکل اعلام کند که عیسی، مسیح موعود نیست. اما یعقوب اعلام کرد که عیسی داور این جهان است. پس، او را در سن نود و شش سالگی از بالای برج معبد اورشلیم به پایین پرتاب کردند. آنان در حالی که او برای ایشان طلب بخشش می‌کرد با چوب بر سرش کوبیدند تا جان سپرد، سپس جسدش را با اره تکه‌تکه کردند

فیلیپِ قدّیس یکی از حواریون عیسی مسیح بود. او برای تمام مسیحیان مورد احترام است و در کشورهای مسیحی یک روز به او اختصاص دارد که جز اعیاد مسیحیان نیز محسوب می‌شود. تا سال ۱۹۵۵ کلیسای کاتولیک رم، روز اول ماه مه را به فیلیپ قدیس اختصاص داده بود، اما پاپ پیوس دوازدهم آن را به روز ۱۱ می‌تغییر داد. اما کلیسا در سال ۱۹۶۹ این روز را به روز ۳ می‌انتقال داد و تا امروز نیز پابرجا هست. کلیسای ارتدکس ۱۴ نوامبر را به فیلیپ اختصاص داده‌است.

به او یک انجیل و رساله منتسب است. انجیل فیلیپ، یک انجیل اپوکریفا است. رساله فیلیپ، تنها مورد تأیید کلیسای ارتدکس می‌باشد. رسالهٔ وی حاوی مطالب گوناگونی از جمله معرفی خود، ملاقاتهای او با دیگر حواریون و سخنرانیهای مذهبی وی است. رسالهٔ اصلی به زبان یونانی می‌باشد.
وی در یک خانوادهٔ یهودی متولد شد که در ایالت جلیل در شهر بیت صیدا زندگی می‌کردند. مادرش بیوه بود، وی خواهری به نام مریم داشت که بعد از فیلیپ به عیسی ایمان آورد.

بر اساس روایات، در زمان مسافرت خداوند عیسی مسیح به بیت صیدا، او به عیسی مسیح ایمان آورد و بعد از آندریاس و پطرس سومین نفری بود که پیرو مسیح شد.

در انجیل فیلیپ آمده: وقتی ما یهودی بودیم، تنها مادر داشتیم؛ ولی با ایمان آوردن به مسیح، صاحب پدری واقعی شدیم.

پس از عروج عیسی مسیح به آسمان، او به همراه خواهرش مریم و برتولما (یکی از حواریون)، برای تبلیغ مسیحیت به آسیای صغیر و یونان سفر کرد. فیلیپ در شهرها علاوه بر موعظه کردن، به درمان بیماران نیز می‌پرداخت.

او با ورود به شهر هیراپولیس (واقع در ترکیه امروزی)، مردم بت‌پرست آن شهر را به پیروی از عیسی مسیح فرا خواند. او در انجام این کار آنقدر موفق بود که حتی همسر حاکم شهر هیراپولیس نیز مسیحی شد. حاکم شهر، به دلیل ترس از قدرت گرفتن مسیحیان، دستور بازداشت فیلیپ و برتولما را صادر کرد. سربازان، آنها را دستگیر و سپس مصلوب نمودند، برتولما به طور معجزه آسایی از این حادثه زنده ماند. اما فیلیپ بر بالای صلیب جان خود را از دست داد. مرگ او، به اعتقاد مورخین سال ۸۰ میلادی بوده‌است.

متی (با تلفظ: متا؛ در عبری:מתי، در یونانی:Ματθαίος؛ به معنی «بخشش خدا») پسر الفائوس، یکی از دوازده حواری عیسی و از نخستین مسیحیان بود.^[۱] او از اهالی اورشلیم بود و یک‌سال از عیسی بزرگ‌تر بود. او را لاوی نیز می‌خوانده‌اند.^[۲] او خواندن و نوشتن می‌دانست و پیشه‌اش جمع آوری مالیات بود.^[۳] متی پیش از گرویدن به عیسی، در جلیل و کفرناحوم به هرود خدمت می‌کرد. وی جشنی بزرگ برای عیسی گرفت و بسیاری از جمع آوران مالیات را به آن جشن دعوت کرد.^[۴] متی در انطاکیه سوریه، انجیل خود را نوشت؛ در این انجیل او از نوشته‌های مرقس بهره برد. متی در قرن اول در حبشه درگذشت و مزارش در سالرنو ایتالیاست.

مریم دختر عمران مادر حضرت عیسی(ع) که بارداری او به شکل اعجاز انجام گرفت. قرآن در سوره مریم زندگی او را از تولد خودش تا تولد عیسی(ع) حکایت کرده است. در روایات شیعه و اهل سنت، مریم در کنار فاطمه زهرا(س)، خدیجه و آسیه، چهار زن برتر بهشتی معرفی شده‌اند.

در منابع مسیحی و همچنین در قرآن و روایات اسلامی، مطالبی درباره زندگی حضرت مریم آمده است.

نسب، القاب، تولد

نام پدر او در منابع مسیحی، «یواقیم»^[۱] و در قرآن^[۲] و روایات اسلامی، «عمران» ذکر شده است. در روایتی از امام باقر(ع) آمده است عمران از پیامبران بنی اسرائیل بود.^[۳] طبق گزارش ابن اسحاق، نسب‌ او به داود(ع) می‌رسد.^[۴] عمران پیش از تولد مریم از دنیا رفت.^[۵] نام مادرش را حنة دختر فاقود گفته‌اند.^[۶]

در متون مسیحی القاب متعددی برای حضرت مریم به کار رفته است از جمله حوای جدید، باکره مقدس، مادر خدا، شفیعه، مادر فیض الهی، قرارگاه حکمت، آوند روحانی، رُز رازگونه، صندوق عهد، ملکه فرشتگان و بانوی مصیبت‌ها.^[۷] در متون اسلامی نیز از عذراء (پاکدامن)‌ و بتول به عنوان لقب‌های مریم یاد شده است.^[۸]

تولد مریم را سال ۲۰ قبل از میلاد گفته‌اند ولی از محل تولد او منبع معتبری در دست نیست.^[۹]

خدمتکاری معبد

پس از تولد مریم، مادرش با توجه به نذری که کرده بود، مریم را به معبد برد و به کاهنان سپرد. آنان برای سرپرستی او اختلاف نظر پیدا کردند و برای این کار قرعه زدند و قرعه به نام زکریا(ع)، که طبق برخی گزارش‌ها شوهر خاله مریم بود،^[۱۱]، افتاد.^[۱۲] قرآن به ماجرای قرعه زدن نیز اشاره کرده است.^[۱۳] بنابر نقل مقدسی، زکریا مقدمات شیرخوارگی و تربیت او را فراهم کرد و وقتی به حدی از رشد رسید، جایگاهی برای او در معبد تعیین کرد و مریم در آن به عبادت می‌پرداخت^[۱۴] و وقتی نوبت او می‌رسید، وظایف خدمتکاری معبد را انجام می‌داد. او در عبادت به درجه‌ای رسید که در بنی اسرائیل ضرب‌المثل شد.^[۱۵]

تولد عیسی

ماجرای تولد عیسی(ع) در قرآن در سوره آل عمران آیات ۴۵-۴۷ و ۵۹ و سوره مریم آیات ۱۶-۳۶ آمده است. براساس آنچه در قرآن آمده، فرشته الهی به شکل انسانی بر مریم ظاهر می‌شود و به او بشارت فرزندی می‌دهد:

«پس روح خود را به سوی او فرستادیم تا [به شکل‌] بشری خوش‌اندام بر او نمایان شد. مریم‌ گفت: «اگر پرهیزگاری، من از تو به خدای رحمان پناه می‌برم.» گفت: «من فقط فرستاده پروردگار توام، برای اینکه به تو پسری پاکیزه ببخشم.» گفت: «چگونه مرا پسری باشد با آنکه دست بشری به من نرسیده و بدکار نبوده‌ام؟» گفت: «[فرمان‌] چنین است، پروردگار تو گفته که آن بر من آسان است.»^[۱۶]

انجیل لوقا در جملاتی مشابه این واقعه را چنین نقل می‌کند:

«از جانب خدا... فرستاده شد، نزد باکره‌ای... و نام آن باکره مریم‌(س) بود. پس فرشته نزد او داخل شد و گفت:...‌ای مریم! ترسان مباش، زیرا نزد خداوند نعمت یافته‌ای و اینک حامله شده‌ پسری خواهی زایید و او را عیسی‌(ع) خواهی نامید... مریم به فرشته گفت: این چگونه می‌شود و حال آنکه مردی را نشناخته‌ام؟ فرشته در جواب وی گفت: روح القدس بر تو خواهد آمد و قوت حضرت اعلی بر تو سایه خواهد افکند...»^[۱۷]

درباره اینکه مدت بارداری مریم چقدر بوده، گزارش‌های متفاوتی وجود دارد و از چند ساعت تا چند ماه نقل شده است.^[۱۸] مریم کنار نخل خشکیده‌ای وضع حمل می‌کند و سپس آن درخت را تکان می‌دهد. درخت به اعجاز، سبز می‌شود و به بار می‌نشیند و مریم از رطب تازه‌ای که پایین می‌افتد می‌خورد. او در برخورد با قوم خود مامور به روزه سکوت می‌شود.^[۱۹] وقتی مریم، عیسی را نزد قوم خود می‌برد و با سرزنش آنها روبرو می‌گردد، عیسی به سخن می‌آید و از نبوت خویش خبر می‌دهد.^[۲۰]

ازدواج یا دوشیزگی

درباره اینکه مریم پس از تولد عیسی، با یوسف نجار که از او به عنوان نامزد مریم یاد شده، ازدواج کرده است یا برای همیشه باکره مانده، میان فرقه‌های مسیحی اختلاف است و به دنبال آن در اینکه آیا غیر از عیسی، فرزندان دیگری داشته نیز اختلاف وجود دارد. در انجیل‌های لوقا^[۲۱] و متی^[۲۲] مطلبی در مورد برادران و خواهران حضرت عیسی وجود دارد. حتی در انجیل مرقس^[۲۳] نام برادران ذکر شده و به خواهران نیز اشاره شده است. با این حال بخشی از مسیحیان این مطالب را مردود دانستند و کلیسا نیز از قرن پنجم میلادی به بعد، رأی به باکره‌بودن دائمی حضرت مریم داد و اعلام کرد مریم هرگز با یوسف ازدواج نکرده است.^[۲۴] از نگاه کلیساهای کاتولیک و ارتدوکس، مراد کتاب مقدس از برادران و خواهران، اقوام نزدیک و خویشان حضرت عیسی هستند.^[۲۵]

برخی گفته‌اند از نگاه منابع اسلامی، به دلیل آنکه مریم وقف خدمت در معبد شده بود و جز برای کارهای ضروری، از جمله وضع حمل عیسی، از معبد خارج نمی‌شد، داستان ازداوجش واقعیت ندارد.^[۲۶]

وفات یا صعود به آسمان

در میان مسیحیان باور به صعود جسمانی مریم همواره مطرح بوده و به مرور زمان به باوری عمومی تبدیل گردید و در قرن بیستم جزو باورهای ضروری کلیسای کاتولیک شمرده شد.^[۲۷] در کلیسای ارتدوکس نیز این آموزه پذیرفته شد؛ ولی در کلیساهای پروتستان، این باور جایگاهی ندارد.^[۲۸]

در برخی از منابع مسیحی، وفات مریم حدود سال ۳۵ میلادی دانسته‌ شده^[۲۹] و عمر او را ۵۱ سال گفته‌اند.^[۳۰] محل دفن وی مشخص نیست.

از روایتی در کتاب کافی چنین برمی‌آید که مریم قبل از عروج عیسی(ع) از دنیا رفته و خود عیسی او را غسل داده است.^[۳۱]

جایگاه

حضرت مریم در اسلام و در مسیحیت از جایگاهی مقدس و ویژه برخوردار است:

در اسلام

قرآن، مریم را بانویی پاکدامن و برگزیده از میان زنان خوانده^[۳۲] و او را الگوی مومنان قرار داده است.^[۳۳] از آیات قرآن برمی‌آید که مریم چند بار با فرشتگان سخن گفته است.^[۳۴] همچنین قرآن پرورش مریم را به خدا نسبت داده است:

«خدا او را به نیکویی پذیرفت و او را نیکو پرورش داد... هر زمان زکریا وارد محراب او می‌شد، غذای مخصوصی در آن‌جا می‌دید. از او پرسید: «ای مریم! این را از کجا آورده‌ای؟!» گفت: «این از سوی خداست. خداوند به هر کس بخواهد، بی‌حساب روزی می‌دهد.»^{[۳۵] [یادداشت ۱]}

مفسران گفته‌اند در زمستان، میوه‌های تابستانی و در تابستان میوه‌های زمستانی برای مریم فراهم بود.^[۳۶]

در قرآن، تنها نام یک زن آمده و آن «مریم» مادر حضرت عیسی(ع)است و از مادر ایشان نیز با عنوان «إمْرَأَةُ عِمْرَان (همسر عمران)» یاد شده است. ^[۳۷] در روایات شیعه و اهل سنت نام مریم در کنار فاطمه زهرا و خدیجه و آسیه، به عنوان چهار زن برتر بهشتی ذکر شده است.^[۳۸]

در مسیحیت

حضرت مریم در الهیات مسیحی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است تا بدانجا که شاخه‌ای از الهیات با عنوان مریولوجی (Mariology) به وجود آمده که به بررسی شخصیت و جایگاه حضرت مریم می‌پردازد. توجه به حضرت مریم، در قرون وسطی اهمیت یافت. در این دوره مقامی برای حضرت مریم مطرح گردید که از حد الوهیت پایین‌تر اما از مرتبه فرشتگان و مقدسان بالاتر بود. باور عمومی در این دوره آن بود که فرشتگان و مقدسان، خدمتگذاران حضرت مریم هستند.^[۳۹]

گذشته از آن، در برخی جوامع از جمله در میان مسیحیان جزیرة العرب، اعتقاد به تثلیث و پرستش مریم در کنار خدا و عیسی رواج داشته است.^[۴۰] گفته‌اند تا قرن شانزدهم میلادی نیز برخی از شهرهای اروپایی به پرستش مریم باکره مشهور بوده‌اند.^[۴۱] در قرآن این اعتقاد مسیحیان نکوهش شده است.^{[۴۲] [یادداشت ۲]}

همچنین در قرون وسطی آموزه عصمت مریم مطرح شد و در سال ۱۸۵۴ کلیسای کاتولیک، این عقیده را به عنوان یک آموزه خطاناپذیر پذیرفت.^[۴۴] ولی کلیسای ارتدوکس منکر عصمت مریم است.^[۴۵]

• فیلم سینمایی مریم مقدس: این فیلم به کارگردانی «شهریار بحرانی» محصول سال ۱۳۷۹ است. در این مجموعه که از تولد مریم تا تولد عیسی مسیح به تصویر درآمده، به زندگی مریم و رابطه‌اش با حضرت زکریا پرداخته شده است. در این فیلم بیش از ۹۰ بازیگر به ایفای نقش پرداختند. نقش حضرت مریم را «شبنم قلی خانی» برعهده داشت.^[۴۶] بعدها عوامل این فیلم نسخه تلویزیونی آن را هم در یازده قسمت تولید کردند که در این مجموعه تلویزیونی همزمان موقعیت دینی و اجتماعی یهودیان همراه با زندگی مریم مبنا قرار گرفته بود.^[۴۷]

• مریم در اشعار فارسی: در بسیاری از اشعار فارسی به ماجرای اعجازآمیز بارداری مریم و همچنین پاکدامنی او پرداخته شده است. در دفتر سوم از مثنوی معنوی ماجرای «پیدا شدن روح القدس بصورت آدمی بر مریم...» به نظم درآمده است. در «دیوان شمس» نیز بارها به حضرت مریم اشاره شده است از جمله:

شاعرانی همچون نظامی، عطار، سنایی و دیگر شاعران پارسی‌سرا نیز نام حضرت مریم را در اشعار خود آورده‌اند

یوحنا بن زبدی یا یوحنای رسول (یونانی:Ιωάννης) از حواریون و از دوازده رسولِ برگزیدهٔ عیسی بود.

مسیحیت سنتی، او را نویسنده انجیل یوحنا و نیز نویسندهٔ کتاب مکاشفه یوحنا می‌داند. در سال‌های اخیر، منتقدانِ نوگرا، این نظریه را مطرح کرده‌اند که کتاب مُکاشفه در سال ۷۰ میلادی، به دست یوحنا پاتموس نوشته شده باشد، زیرا نویسنده کتاب مکاشفات بارها خود را به نام یوحنا خوانده؛ اما در انجیل یوحنا نامی از نویسنده به‌طور مستقیم نیامده است. یوستینیوس، در سال ۱۳۵ میلادی، نگاشتن کتاب مکاشفه را به یوحنا بن زبدی، نسبت داد؛ و ائوسیبیوس، در قرن چهارم، در اصالت آن تردید نمود.

در انجیل، یوحنا حواری محبوب مسیح، با نام یوحنا پسر زبدی خوانده شده‌است، وی برادر یعقوب اکبر و در آغاز ماهیگیر بود. یوحنا، از شاگردان یحیی تعمیددهنده بود که با آغاز دعوت عیسی، به جمع پیروان وی گروید. بنا به روایت انجیل، پس از برخاستن مسیح از مردگان، یوحنا و پطرس نخستین کسانی بودند که به زیارت مقبره رفتند و برخاستن عیسی را باور کردند. در مسیحیت سنتی، از وی با نام یوحنای محبوب یاد می‌شود. دلیل این نامگذاری به خاطر این بود که یوحنی یار محبوب عیسی مسیح بود و عیسی بر روی صلیب به مریم مادرش و یوحنا " ای مادر یوحنی اینک پسرت و ای یوحنی مریم اینک مادرت "
به‌نظر می‌رسد که برای چند سالی اورشلیم محل سکونت اصلی او بوده باشد. بر اساس روایت معتبری، او سال‌های آخر عمر خود را در افسس گذرانید. در مورد فعالیت‌ها و خدمات او در افسس، اطلاع چندانی در دست نیست. وی دوران کهنسالی طولانی خود را در افسس گذرانید و در آنجا انجیل، سه رساله و کتاب مکاشفهٔ خود را به‌رشتهٔ تحریر درآورده است

اپیفانوس تاریخ وفات وی را در سال سوم سلطنت تروجان یعنی سال ۱۰۰ میلادی می‌داند و اظهار می‌دارد که او در سن ۹۴ سالگی در افسس از دنیا رفته‌است.